MAKALELER

Bundan tam 15 yıl önce bugün, yani 24  Ağustos  2006'da,  Uluslararası  Astronomi Birliği  (IAU)  Güneş  Sistemi'nde  bir  gezegen  olmanın  koşullarını  tanımlamıştır.  Bu  tanımlama  sonrasında  Plüton  gezegenlikten  çıkartılmış,  Eris  ve  Ceres ile  birlikte  yeni  bir  küme  olan  "Cüce  Gezegenler" diğer  bir  adıyla  "Kuiper  Kuşağı"  sınıfına dâhil edilmiştir.

Böylece  Plüton  yeniden  sınıflandırılmış,  küçük  gezegenler  dizinine  eklenmiş  ve  astronomik  adı yani numarası 134340 olarak değiştirilmiştir.

Uluslararası Astronomi Birliği’nin Gezegenler için belirlediği üç şart şöyledir:

a)Gezegen bir gök cismi olup Güneş’in yörüngesinde döner,

b)Hidrostatik denge ( neredeyse yuvarlak) bir şekil alması için ve rijit vücut kuvvetlerinin üstesinden gelebilmek için yeterli kütleye sahiptir,

c)Bir gökcisminin gezegen olabilmesi için aynı zamanda kütleçekim kuvveti sayesinde "bulunduğu yörüngeyi temizlemiş olması" gerekiyor. Yani kendi yörüngesini işgal eden hiçbir gök cismi bulunmamalı.

İlk ikisini taşıdığı belirlenen Plüto, artık üçüncü şartı yerine getiremediği için cüce gezegen olarak sınıflandırılmıştır. 

Bu arada Uluslararası Astronomi Birliği hakkında kısa bir bilgi verelim. Sonrasında bu durum hakkındaki tartışmalara da kısaca değineceğiz. 

Uluslararası  Astronomi  Birliği 1919'da kurulan (IAU) ve  görevi  astronomi  bilimini  uluslararası  işbirliği  yoluyla  araştırma,  iletişim,  eğitim  ve  geliştirme dâhil tüm  yönleriyle  desteklemek  ve  korumak olan, dünya  çapında 82’si ulusal üye  olan 107 ülkede 11 799  Bireysel  ve  Genç  Üyesi  bulunan  Uluslararası bir kuruluştur.

IAU'nün  uzun  vadeli  politikası  Genel  Kurul  tarafından  belirlenir  ve  İcra  Komitesi  tarafından  uygulanırken,  günlük  operasyonlar  IAU  Görevlileri  tarafından  yönetilir.  Faaliyetlerinin  odak  noktası,  Fransa'daki  Institut  d'Astrophysique  de  Paris'in  ev  sahipliği  yaptığı  IAU  Sekreterliğidir.  IAU'nun  bilimsel  ve eğitici  faaliyetleri,  9  Bilimsel  Bölümü  ve  bunlar  aracılığıyla,  astronominin  tüm  yelpazesini  kapsayan  35 uzman  komisyonu  ve  54  Çalışma  Grubu tarafından organize  edilmektedir. IAU’nun  görevleri  arasında,  temel  astronomik ve  fiziksel  sabitlerin  tanımlanması;  belirsiz  astronomik  isimlendirme  ve  gelecekteki  uluslararası  büyük ölçekli  tesisler  için  olanaklar  hakkında  gayri  resmi tartışmalar yapmak, ayrıca IAU,  gök  cisimlerine  ve üzerlerindeki  yüzey  özelliklerine  nitelendirme  yapmak  için  uluslararası  kabul  görmüş  bir  otorite  olarak hizmet etmektedir. Dolayısıyla  uzay  cisimlerine  verilecek  bir  ismin geçerli  hale  gelebilmesi  için,  aslında  dünya  genelinde  astronomi  ile  ilgili  uzlaşmazlıkların  da  en  geniş kapsamda  uzlaşı  noktası  durumunda  olan  Uluslararası  Astronomi  Birliği’nin  onayı  gerekiyor. 

Peki, Plüton’un gezegen olmaktan çıkarılmasına uluslararası alanda kurum ve kuruluşlardan ne gibi tepkiler gelmişti?

Tabi  ki  NASA buna  kayıtsız  kalmamıştır. NASA’nın  en  tepedeki  yöneticisi  Jim  Bridenstine,  bu kararın  açıklanmasından  sonra  Colorado  Boulder Üniversitesi’ndeki  Uzay  Mühendisliği  Bilimleri  Binası  turu  sırasında  “ Bilin  diye  söylüyorum,  Plüton bir  gezegen ”  açıklamasını  yapmış,  “NASA  yöneticisinin Plüton’u  bir  kez  daha  bir  gezegen  ilan  ettiğini yazabilirsiniz.  Buna  inanıyorum,  bu  şekilde  öğrendim  ve  buna  bağlıyım”  diye  eklemiştir.

Jim Bridenstine-Eski NASA Yöneticisi

NASA’nın  Uluslararası  Astronomi  Birliği  ile çatışması sadece  bununla  kalmamıştır. Bununla  birlikte  NASA’nın  New  Horizon  görevinin  lideri  olan  gezegen  bilimci  Alan  Stone,  Plüton’un  gezegen  olduğunu  savunarak  Uluslararası Astronomi  Birliği’nden  Ron  Ekers  ile  tartışmıştır. Bu  münazara,  9,000  Uluslararası Astronomi  Birliği üyesinden  sadece  424’ ünün  kararı  oylamadığı  ya  da yüzlerce  gezegen  bilim  adamının  hemen  buna  karşı dilekçe  verdiği  konusunda  değildi  yalnızca,  münazara  Plüton’un  çok  katmanlı  bir  atmosferi,  organik  bileşikleri,  hava  durumu  ve  ayları  olduğu  hakkındaydı belki  de , ancak  netice  itibariyle  Alan  Stern  Eylül 2006’da  şunları  yazdı:  “ Benim  düşüncem,  Uluslararası  Astronomi  Birliğinin  tanımının  yalnızca  işe  yaramaz  ve  öğretilemez  olduğu  değil,  aynı  zamanda bilimsel  olarak  kusurlu  ve  çelişkili  olduğu,  bilimsel olarak  da  saçma,  kesin  olamayan  ve  ikna  edici  sınıflandırma  iddialarına  karşı  güçlü  bir  şekilde  savunamayacağı yönündedir. ”

Dolayısıyla, bu durumun sadece bilimsel bir tartışma olarak kalmadığını anlıyoruz. Plüton’un gezegen olmaktan çıkarılması kararının aslında NASA ile diğer tüm uzay kuruluşları arasında devam eden bir liderlik çekişmesinin sadece buzdağının görünen kısmı olduğuna işaret edebilirsiniz.